NVO Storytellers Podcast: Labelen van kinderen – over houvast, hokjes en handelingsverlegenheid

Het verlangen naar houvast

Merel Weijsenfeld herkent de neiging om te labelen uit haar werk -“Soms staat er letterlijk in een verwijsbrief: Graag onderzoek naar autisme of ADHD”- en begrijpt de behoefte aan houvast. “Een classificatie kan helpen om gedrag te duiden of bespreekbaar te maken,” zegt ze, “maar het gevaar is dat we te snel denken dat we het dan weten.” Merel vertelt over een jongen van elf die was vastgelopen op school. Hij was druk, boos, liep soms weg uit de klas. Toen uit het onderzoek bleek dat de jongen voldeed aan de kenmerken van classificatie autisme, gaf dat aanvankelijk rust. Maar later veranderde dat en werd het beperkend en deed het hem geen goed meer.

Laura Batstra reageert op dit verhaal door te waarschuwen dat labels maar een deel van het verhaal vertellen. “Een classificatie zegt alleen dát er iets aan de hand is, niet waaróm. De verklaring ligt bij ieder kind anders.” Achter ieder kind zit een context van klas, gezin, wijk en samenleving. “Misschien is er sprake van handelingsverlegenheid in het onderwijs. Dat is óók een factor die je kunt onderzoeken en behandelen.”

Een DSM voor samenlevingsproblemen in plaats van kindproblemen

Laura denkt dat de neiging om te diagnosticeren ook iets zegt over ons onderwijssysteem. “Scholen willen duidelijkheid. Maar gedrag ontstaat nooit in een vacuüm; het is een interactie tussen kind en context. Als je alleen kijkt naar het kind, loop je het risico dat je de achterliggende patronen mist.” Volgens haar speelt ook het systeem daarin een rol: “Misschien hebben we niet alleen een Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders nodig, maar ook een Diagnostic and Statistical Manual of Societal Problems.” Een handboek dat niet stoornissen beschrijft, maar stresserende en ziekmakende sociale factoren.

Label als vertrekpunt en niet als eindpunt

Labelen kan helpen bij erkenning en toegang tot ondersteuning, maar het brengt ook risico’s met zich mee. Kinderen kunnen zich gereduceerd voelen tot hun label, en leraren of ouders kunnen onbewust verwachtingen aanpassen. Merel: “Een belangrijk verschil: je bent niet druk omdat je ADHD hébt; je bent druk, en dat noemen we ADHD. Dat moeten we goed blijven uitleggen”.

Laura ziet in de lerarenopleidingen hoe ingewikkeld dat is. Studenten leren kritisch kijken naar gedrag, maar zijn ook opgegroeid in een systeem dat stoornissen centraal stelt. “Soms is druk gedrag gewoon druk gedrag. Soms is het een signaal van iets groters. Maar als je alleen leert kijken door de lens van stoornissen, mis je dat bredere perspectief.”

Een nieuw handelingsrepertoire

In plaats van te focussen op wat een kind heeft, pleiten Laura en Merel voor meer aandacht voor wat een kind en zijn/haar omgeving nodig heeft. Dat vraagt om samenwerking tussen leerkrachten, ouders en orthopedagogen. “We moeten het repertoire van ieder die bij het kind betrokken is vergroten,” zegt Merel. “Wij als orthopedagogen moeten beter uitleg geven over classificaties en de betekenis ervan. Die verantwoordelijkheid ligt bij ons.”

Volgens Laura betekent dit ook dat orthopedagogen zich meer mogen laten horen in het publieke debat: “We kunnen helpen om maatschappelijke factoren zichtbaar te maken. Denk aan de jachtige samenleving, volle klassen, prestatiedruk.” Dit zijn volgens haar niet alleen problemen van individuele kinderen, maar collectieve uitdagingen.

Van labels naar relaties

De aflevering eindigt met een oproep om anders te kijken – niet weg van kennis of diagnostiek, maar met een bredere blik op de mens achter het gedrag. “Zolang je geen goed antwoord hebt en je het gedrag niet kan verklaren, moet je verder zoeken. Kinderen hebben geen baat bij een label alleen, maar aan écht begrip” zegt Merel en Laura vult aan: “Als we investeren in de omstandigheden – in de mensen om het kind heen – kunnen we in plaats van etiketteren gaan versterken.”

^{Foto: van links naar rechts: Merel Weijsenfeld, Laura Batstra en Gerhard van Cappellen}

Deze podcastserie maakt deel uit van de activiteiten van de NVO Storytellers. De NVO Storytellers zetten zich in om kwesties op de maatschappelijke agenda te zetten die kwetsbare groepen raken. Storytellers gebruiken hun expertise als (ortho)pedagoog om deze kwesties te duiden en oplossingen aan te dragen. Dit doen ze via opinieartikelen, sociale media, netwerkgesprekken met politici en nu dus ook via een podcast.